آفات مهم درختان میوه قسمت اول

آفات مهم درختان میوه

                                     (قسمت اول حشرات چوبخوار)    

مقدمه

برای جلوگیری از خسارت این آفات توجه به مدیریت تلفیقی آن را به عنوان گامی در جهت کاهش جمعیت و خسارت آنها لازم است. مهمترین آفات چوبخوار درختان پروانه فری، سوسک سرشاخه خوار رزاسه، سوسک چوبخوار سارتا و سوسک‌های طوقه و ریشه هستند. این آفات در نتیجه ضعف درختان و عدم رعایت مسائل به زراعی به شدت درختان مثمر و غیر مثمر از جمله نارون، چنارو بید را مورد حمله قرار می‌دهند. برای جلوگیری از خسارت این آفات توجه به مدیریت تلفیقی آن را به عنوان گامی در جهت کاهش جمعیت و خسارت آنها لازم است در سیستم مدیریت تلفیقی از تمام روش های مبارزه به طور هماهنگ و به شیوه ای که کمترین اختلال را در پیشگیری از خسارت و یا کنترل مؤثر و درازمدت این آفات اعمال نماید استفاده می‌‌شود از این روش ها می توان به آبیاری تغذیه و هرس گیاه و استفاده مکانیزم‌های مختلف مبارزه شامل زراعی، مکانیکی، فیزیکی، بیولوژیکی، شیمیائی و فرمونی اشاره نمود که در این مبحث هر یک به تفصیل تشریح شده‌اند.

حشرات چوبخوار:

 از آفات مهم درختان میوه هستند. تنوع گونه ها و شدت حمله آنها ارتباط زیادی با شرایط اقلیمی دارد بدین معنی که آفتاب فراوان و شدید باعث تبخیر سطحی بسیار زیادی دیده شده و نهایتاً به علت فقدان آب کافی تغییراتی در کمیت و کیفیت شیره گیاه به وجود می‌آید این اما باعث می‌شود که حشرات چوبخوار از فاصله دور قادر به تشخیص این درختان باشند. حال اگر سایر عوامل از قبیل ضعف زمین این اثر را تشدید کنند آفات چوبخوار به راحتی روی درختان مستقر شده و دامنه فعالیت خود را گسترش می‌دهند. تعداد زیادی از حشرات چوبخوار نسبت به حرارت کشش مثبت دارند، در این خصوص جهت جزئی تنه درختان که از حداکثر تابش آفتاب برخوردارند به شدت به حشرات چوبخوار آلوده می‌شود در مکان‌هائی که تراکم درختان کمتر است این امر به خوبی مشخص است آفات چوبخوار درختان فضای سبز شامل گونه‌های زیادی هستند که از مهمترین آنها می توان به پروانه فری ، سوسک سرشاخه خوار رزاسه سوسک چوبخوار سارتا و سوسک های طوقه و ریشه اشاره کرد در سیستم جامع مدیریت تلفیقی آفات روش‌های مختلف مبارزه به طور هماهنگ و به شیوه‌ای که کمترین اختلال را در کنترل مؤثر و درازمدت آفات ایجاد کنند، به کار گرفته می‌شود شیوه‌های مزبور شامل استفاده همزمان از روش‌های بیولوژیکی، زراعی، فیزیکی، مکانیکی، شیمیائی و استفاده از فرمون ها و ترکیبات مشابه است در این مبحث نقش هر یک از روش‌های فوق در مدیریت تلفیقی آفات چوبخوار درختان فضای سبز بحث شده است.

پروانه فری

Zeuzera pyrina L. Lep:Zeuzeridae

این آفت زمستان به صورت لاروهای سنین مختلف در درون شاخه درختان به سر می‌برد در اواسط بهار لاروهائی که رشدشان کامل شده به شفیره تبدیل می‌شوند طول دوره شفیرگی ۲۰ تا ۴۰ روز است و پس از آن حشرات کامل ظاهر می‌شوند ظهور پروانه‌ها تدریجی بوده و از خردادماه تا شهریور ادامه دارد. حشرات ماده پس از جفتگیری تخمهای خود را به صورت دسته‌ای در دهانه سوراخ‌های خروجی خود روی شاخه‌ها قرار میدهند.هر حشره ماده ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ تخم می‌گذارد. تخم‌ها پس از دو هفته تفریخ شده و لاروها از محل اتصال دمبرگ به ساقه‌های نازک نفوذ می‌کنند بعد از مدتی تغذیه از همان سوراخ ورودی خارج شده و به شاخه‌های قطورتر حمله می‌کنند. لاروها پس از طی زمستان اول در بهار سال بعد به شفیره تبدیل شده و حشرات کامل آنها ظاهر می‌شوند. بنابراین آفت هر دو سال یکبار چرخه زندگی خود را کامل می‌کند. خسارت این آفت مربوط به لاروهای آن است که از چوب شاخه و تنه تغذیه می‌کنند. لاروها در تنه و شاخه‌ها دالان‌های طولی در عمق چوب ایجاد کرده و باعث ضعف شدید درختان می‌شوند. خسارت اولیه از رگبرگ‌ها، دمبرگ‌ها و شاخه‌های نازک شروع شده و به تدریج به شاخه‌های بزرگتر و تنه انتقال می‌یابد. تغذیه لاروها از چوب درختان با خارج شدن فضولات لاروی که به رنگ نارنجی هستند همراه است. لاروها در طول عمر خود چندین مرتبه از شاخه‌ها خارج شده تا سرانجام به قطورترین شاخه‌ها و تنه اصلی برسند. خسارت مستقیم این آفت خشک شدن درختان و خسارت غیرمستقیم آن سقوط درختان در اثر وزیدن باد و غیرقابل استفاده شدن الوارهای درختان است.

 

عکس شماره 1- پروانه فری

 

 

 

 

  

 

 

سوسک سرشاخه خوار رزاسه

Osphranteria coerulescens Redtb Col: Cerambycidae

سوسک سرشاخه خوار رزاسه در سال یک نسل دارد و زمستان را به صورت لارو در عمق چوب شاخه‌ها طی می کند و در بهار سال بعد پس از مختصری تغذیه شفیره شده و به حشره کامل تیدیل می‌شود. حشرات کامل از دهه دوم خرداد تا دهه دوم نیز یعنی به مدت ۳۰ روز به طور تدریجی ظاهر می‌شوند
حشرات ماده پس از جفتگیری تخم‌های خود را به صورت انفرادی روی سرشاخه‌های جوان قرار می‌دهند. هر حشره ماده تا ۶۰ عدد تخم می‌گذارد. تخم‌ها به طور متوسط پس از ۱۳ روز تفریخ شده و لارو از همان محل اتصال تخم به سرشاخه وارد شاخه می‌شود. لارو با تغذیه از چوب شاخه‌های جوان، به تدریج به سمت شاخه های مسن‌تر حرکت کرده و باعث خشک شدن درخت می‌شود. لاروها تا شروع فصل سرما به تغذیه خود ادامه می‌دهند.

بنابراین دوره لاروی حدود ۱۰ ماه به طول می‌انجامد. با گرم شدن هوا تغذیه لاروها مجدداً شروع شده و در اواسط اردیبهشت در آخرین قسمت شاخه‌ی خشک شده به شفیره تبدیل می‌شود. طول مدت شفیرگی به طور متوسط ۱۵ روز است و پس از آن حشرات کامل ظاهر می‌شوند.

 

 

 

عکس شماره 2- سوسک شاخک بلند رزاسه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سوسک چوبخوار سارتا
Aeolesthessarta solsky (Col:Cerambycidae)

 

حشرات کامل این آفت از اواخر فروردین تا اواخر خرداد به صورت تدریجی در طبیعت ظاهر می‌شوند. حشرات ماده پساز جفتگری تخم‌های خود را به صورت سته چندتائی یا انفرادی در شکاف‌ها و در محل زخم‌های روی تنه درختان می‌گذارند. تخمگذاری هنگام غروب و شب انجام می‌گیرد و هر حشره ماده به طور متوسط تا ۱۵ عدد تخم می‌گذارد. تخم ها پس از ۱۰ تا ۱۵ روز تفریخ می‌شوند. لاروهای سن اول از محل اتصال تخم به زیر پوست تنه درختان میزبان نفوذ کرده و به مدت ۲ تا ۳ ماه از زیر پوست و پس از آن از ناحیه چوب تنه تغذیه می‌نمایند.

لاروها در زمستان به خواب زمستانی می‌روند (زمستان اول) و در بهار سال بعد فعالیت تغذیه‌ای خود را شروع کرده و در اواسط شهریور ماه به شفیره تبدیل می‌شوند (زمستان دوم)، دوره شفیرگی حدود ۲ ماه است که تا آذر ماه ادامه می‌یابد و پس از آن حشرات کامل ظاهر می‌شوند. این حشرات زمستان را به صورت دیاپوز در محفظه شفیرگی در داخل تنه درخت سپری کرده و در بهار سال بعد از این اطاقک ها خارج می‌شوند.
بنابراین چرخه زندگی این آفت طی دو سال تکمیل می‌شود زمستان گذرانی این آفت به صورت لاروهای مسن، شفیره و یا حشرات کامل در تنه درختان است  لاروهای سن اول، پوست تنه را سوراخ کرده و به زیر پوست تنه درخت نفوذ می‌کنند. این لاروها در زیر پوست و فاصله بین پوست و کامبیوم تغذیه و فعالیت نموده و حفره‌ای به عمق نیم سانتی‌متر و مساحت ۳۰ سانتی متر مربع ایجاد می‌کنند.

آثار خسارت در این مرحله به صورت ترک خوردگی پوست تنه و احتمالاً خروج شیره است. هر چند ممکن است در این محل سوراخی دیده نشود. با افزایش سن لاروی تغذیه لارو بیشتر شده و مسیر حرکت آن در زیر پوست به صورت مارپیچ به دور تنه مشاهده می‌شود. در اثر این فعالیت آوندهای آبکش صدمه دیده و از انتقال شیره پرورده جلوگیری می‌شود و در نهایت باعث ضعف عمومی درخت و خشک شدن آن خواهد شد.
لاروها پس از تغذیه از زیر پوست به داخل چوب تنه، کانال‌های مارپیچی و طولانی به سمت بالا می‌زنند. افزایش تعداد کانال‌ها باعث می‌شود درختان به راحتی توسط باد سرنگون شده و خسارت‌های جانی و مالی به بار بیاورند خسارت اصلی و مستقیم این آفت خشکاندن سریع درخت و خسارت غیرمستقیم آن غیرقبل استفاده کردن الورهای حاصل از این درختان است.

 

زیست شناسی :

این حشره یک نسل در سال دارد. قسمتی از تابستان و سراسر پاییز و زمستان را به صورت پیش شفیره داخل خانه‌های شفیرگی ایجاد شده در چوب با دیاپوز اجباری می‌گذراند. حشره کامل در بهار ظاهر می‌شود. سوراخهای خروجی بیضی شکل و به ابعاد ۴/۴×۴/۲ میلیمتر است. خروج حشره کامل تدریجی می‌باشد. حشره کامل از برگ درختان میوه تغذیه می نماید. حشره ماده پس از جفت گیری تخم‌های خود را به طور تک تک در روی تنه و شاخه‌هایی که بیشترین مقدار آفتاب را دریافت می‌کنند، می گذارد. دوره نشو و نمای جنینی در طبیعت ۸ تا ۱۳ روز و دوره لاروی آن۴ ماه در حالیکه دوره لاروی گونه، مسیر حرکت لارو در درختان جوان و نیمه مسن از بیرون مشخص، بدین معنی که این مسیر به علت عکس العمل شدید گیاه که بوسیله ترشح صمغ خودنمایی می‌کند متورم شده و می‌ترکد. از شکافهای ایجاد شده صمغ پوشیده از فضولات و باقی مانده گیاهی ناشی از فعالیت لاروها، خارج می شود. لارو در مسیر خود آوندهای آبکش را قطع کرده و اگر حرکات آن دورانی باشد به علت تخریب بیشتر آوندهای آبکش باعث خشکیدن عضو مورد حمله می‌گردد. منطقه فعالیت لاروها به علت گرما دوست بودن آنها اکثراً محدود به قسمتی از گیاه است که بیشتر آفتاب می‌گیرد. پوست قسمت مورد حمله بعد از مدتی خشکیده و میریزد در این صورت چوب یا سوراخهای ایجاد شده روی آن که مدخل خانه‌های شفیرگی می‌باشند، دیده می‌شود. لاروها پس از رسیدن به رشد کافی در قمست عریض دالان اطاق شفیرگی خود را داخل چوب تعبیه می‌کنند، سراسر پاییز و زمستان به صورت پیش شفیرگی طی می‌گردد. در اوایل بهار پیش شفیره ها تبدیل به شفیره می‌شوند و پس از ۱۰ تا ۱۶ روز به حشره کامل تبدیل می‌‌شوند.

کنترل:
۱- درختان میوه‌ای که مورد حمله این حشره واقع می‌شوند از دسته هسته دارها هستند. گونه‌های درختان هسته‌دار در مقابل حملات حشرات چوبخوار و یا هر عامل دیگری که منجر به ایجاد شکاف، سوراخ و یا هر نوع پارگی گردد با ترشح صمغ از خود واکنش نشان می‌دهند. اگر درخت به حد کافی قوی باشد صمغ ترشح شده لارو یا حشره کامل حمله کننده را خفه کرده و آن را از پیشروی باز می‌دارد. ولی باید توجه داشت که همین ترشح صمغ که منجر به نابودی تعدادی از افراد حشره چوبخوار می‌شود در عوض باعث ضعف درخت نیز شده و گیاه را برای حمله مجدد افراد دیگر حشره چوبخوار آماده می‌سازد.

۲- ترشح صمغ علاوه بر خفه کردن تعدادی از افراد چوبخوار سبب از بین رفتن لاروهای ریز تازه از تخم خارج شده از طریق جلوگیری از ورودشان به داخل پوست و شاخه به علت سفت بودن بش از حد می‌شود.

۳- بهترین راه درمان مبارزه با این آفت و سایر آفات چوبخوار تقویت درختان با عملیات به زراعی از قبیل آبیاری به موقع و کافی، دادن کود، هرس به موقع، یا بیل زدن و نیز انتخاب محل مناسب برای کشت درخت می‌باشد. درختان سالم و قوی بندرت مورد حمله این گونه آفات قرار می‌گیرند.

 

 

 

            عکس شماره 3- چوبخوار فلزی (سوسک سارتا)

نویسنده:

مهندس محمدرضا زحمتی